गएको २०७५ फागुन १२ गते नेपालगंज सुर्खेत रोडमा पर्ने होटल इन्द्रेनीमा ग्रामिण उद्यमशिलता प्रवद्र्धन तालिम समापन कार्यक्रम थियो । औद्योगिक ब्यवासाय विकास प्रतिष्ठान नेपालगंजले आयोजना गरेको १२ दिने तालिममा बाँके, बर्दिया, सुर्खेत, दैलेख, बुटवल लगायतका जिल्लाबाट २५ जना युवाहरु सहभागी भएका थिए ।

तालिममा ब्यवासायिक योजना, लगानी, ऋण, पुजीँको सुरक्षा लगायतका बिषयमा धेरै जानकारी गराईएपछि उनीहरुले भैसी, बाख्रा, कुखुरा पालन जस्ता विभिन्न खाले ब्यवासाय संञ्चालन गर्ने योजना पनि बनाएका छन ।

युवाहरुको योजनालाई सफल बनाउन भेरी प्राविधिक शिक्षालय नेपालगंजका साहयक प्रधानाध्यापक पारस खड्का, घरेलु तथा साना उद्योग कार्यालय नेपालगंजका प्रतिनिधी बसन्त कमल आचार्य, औद्योगिक ब्यवासाय विकास प्रतिष्ठान नेपालगंजका प्रमुख तथा मुख्य प्रशिक्षक राज बहादुर चौधरी, साहयक प्रशिक्षक अनिल कुमार चौधरीले सक्दो सहयोग गर्ने प्रतिबद्धता जनाउनुभयो ।

तर जिल्ला सहकारी संघ बाँकेका प्रबन्धक, संञ्चालक नवराज उपाध्ययले भने आफनो सोच बदलेर उद्यमशिलतामा जोडीन सल्लाह दिदै लगानीका लागी आवाश्यक पर्ने ऋण दिलाउन पहल गर्ने बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “हामी कहाँ ३ सय ८१ वटा सहकारीमा ३ हजार २ सय कर्मचारी कार्यरत छन । तपाईहरु अब आफु मात्र स्वरोजगार हुने होइन की, अरु बेरोजगार भएका युवाहरुलाई रोजगारी दिने गरी त्यस्तो खाले ब्यवासायको सिर्जना गर्नुहोस । सोच बद्लौ, ब्यक्ति मात्र नभई समाज नै बद्लिन्छ ।

आम्दानी भन्दा अनावाश्यक खर्च अहिले बढी रहेको छ, सहकारीबाट ऋण लिएकोहरुको अवस्थालाई हेर्दा खेरी, त्यसकारण यसलाई कम गरौं ।” उहाँले भने झै बाँके जिल्लामा ५ किसिमका बिषयगत सहकारी संस्थाहरु संञ्चालनमा रहेको पाईएको छ ।

आर्थिक बर्ष २०७३-०७४ सम्मको एउटा तथ्यांक अनुसार बाँके जिल्लाका सहकारी संघ–संस्थाहरुको कार्य प्रकृति अनुसार जिल्ला सहकारी संघ लिमीटेड बाँके सहित जिल्ला बचत तथा ऋण सहकारी संघ लिमीटेड, साना किसान जिल्ला कृर्षि सहकारी संघ लिमीटेड, बहुउद्देश्य जिल्ला सहकारी संघ लिमीटेड, भेरी दुग्ध उत्पादन जिल्ला सहकारी संघ लिमीटेड र सामाजिक उद्यमी जिल्ला सहकारी संघ लिमीटेड बाँके रहेका छन ।

जस अनुसार सबैभन्दा धेरै कृर्षि सँग सम्बन्धित सहकारी देखिन्छन । साना किसान जिल्ला कृर्षि सहकारी संघ लिमीटेड बाँकेका संञ्चालक ब्यवस्थापक विजय खडकाले जिल्लाभरीमा ४ सय ९ वटाको हाराहारीमा सबै किसिमका सहकारी रहेकोमा कृर्षि सँग सम्बन्धित १ सय ९० वटाको संख्यामा सहकारी संस्था रहेको जानकारी दिनुभयो । यि कृर्षि सँग सम्बन्धित सहकारीमा झन्डै १ हजार जना ब्यक्तिले प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रुपमा रोजगारी पाएको अनुमान छ ।

संघिय संरचनामा मुलुक गई सकेपछि बाँकेका २ वटा भन्दा बढी स्थानिय तहमा कार्यक्षेत्र भएका १ सय ८ वटा सहकारी ५ नम्बर प्रदेश तहमा गएका छन । यसमा सबै प्रकृतिका सहकारी संस्थाहरु सामेल भएका छन ।

संघिय सरकार, प्रदेश र स्थानिय सरकार, बैंक तथा बित्तिय संस्थाले पनि समुह, सहकारी मार्फत पुग्ने कृषकलाई बढी प्राथामिकता दिने गरेको पाइन्छ ।

नेपालगंज उपमहानगरपालिकाका कृर्षि शाखा प्रमुख एवंम प्राविधिक साहयक राम कृष्ण चौधरीको यो भनाईले पनि स्पष्ट हुन्छ, “सरकारको निती के छ भने सहकारी र समुहगत आउन पर्यो, यसरी आउदा उहाँहरुले फाइदा लिनुहुन्छ । एकै पटक सबैलाई अनुदान लगायत धेरै किसिमका सेवा त दिन सकिन्न, त्यसैले मिलाएर फाईदा लिन सक्नुहुन्छ । अब अर्को कुरा जुन किसानले ब्यक्तिगत रुपमा ब्यवासायिक खेती गर्नुुहुन्छ, उहाँका लागी हाम्रा मागमा आधारित कार्यक्रमहरु हुन्छन । यसबाट पनि ब्यक्तिगत रुपमा फाइदा लिन सक्नुहुन्छ कृषकले ।”

उता कृर्षि सँग सम्बन्धित सहकारीहरुको निरन्तर पुजीँ बढ्दै गएको छ । बैजनाथ गाउँपालिका वडा नम्बर २ मा रहेको साना किसान कृर्षि सहकारी संस्था लिमीटेडको कुल पुजीँ अहिले १५ करोड रुपैयाँ बराबर पुगेको अध्यक्ष ताराकेशर शर्माले बताउनुभयो ।

२०५३ सालमा शुरुवात भएको यो कृर्षि सहकारीका १ हजार ४ सय सेयर सदस्य छन । सहकारीको लगानी तरकारी खेती, भैसी, बाख्रा पालन, दुध खरिद विक्री लगायतका ब्यवासायिक काममा भईरहेको छ । यहाँ सेयर सदस्य भित्रकै स्थानिय ५ जना जनाले रोजगारी समेत पाएका छन ।

संञ्चयकोषको सुविधा पनि रहेकाले ति कर्मचारीहरुलाई मासिक ८ हजार रुपैयाँ देखी २३ हजार रुपैयाँ सम्म पारिश्रमिक दिने गरिएको सहकारीले जनाएको छ ।

यसैगरी राप्तीसोनारी गाउँपालिका वडा नम्बर ६ मा रहेको शिद्धेश्वर कृषक सहकारी संस्था लिमीटेडले पनि ११ जना स्थानिय युवालाई रोजगारी दिएको छ । उनीहरुको मासिक पारिश्रमिक १२ हजार रुपैयाँ देखी ३० हजार रुपैयाँ सम्म रहेको सहकारी संस्थाका सचिव नर बहादुर पुनले जानकारी दिनुभयो ।

उहाँका अनुसार सहकारीको कुल पुजीँ ४ करोड रुपैयाँ बराबर पुगेको छ । भने सेयर सदस्य ५ सय ४० जना रहेका छन । ब्यवासायिक रुपमा धान, गहुँ, मसुरोको बीउ उत्पादन, पशु आहारा, रसायनिक मल तथा नुनको विक्री वितरण लगायतका काम सहकारीले गर्ने गरेको छ । यसका साथै आफनो क्षेत्रका सबै कृषकहरुलाई लक्षित गरी अत्याधुनिक कृर्षि मेसेनरी सेवा पनि सुपथ मुल्यमा उपलब्ध गराउने गरेको छ ।

यसरी सहकारीमा आवद्ध सेयर सदस्यहरुको जिविको पार्जन सुधारका लागी अहिले कृर्षि सहकारी प्रभावकारी वन्दै गएका छन । सहकारीमा आवद्ध कृषकले मल, बीउ, मेसेनेरी सामाग्रीहरुमा छुट पाउँछन ।

भने घर छेउमै बेरोजगार भएका युवालाई रोजगारी दिने माध्यम पनि यिनै सहकारी बन्न थालेका छन । यसैगरी कृर्षि कार्यका लागी प्रयोग हुने बिद्युतको शुल्कमा पनि छुटको सुविधा रहेको पाईएको छ ।

नेपालगंज उपमहानगरपालिका वडा नम्बर ७ श्री उदासीन पञ्चायति कुटिया शिवपुरी आश्रम नजिक करिब १७ कठ्ठा जग्गामा ब्यवासायिक रुपमा तरकारी खेती गर्दै आउनुभएका पप्पु रायले पुरा बिद्युतको शुल्कमा आधा छुट पाउने गरेको जानकारी दिनुभयो ।

उहाँले पनि कृर्षिबाटै आफनो सम्पुर्ण परिवार चलेको सुनाउनुभयो । तर उहाँले भारतीय तरकारी बढी भित्रीएकै कारण आफु जस्ता कृषकहरु मर्का परेको र धेरै जना ब्यक्तिलाई रोजगारी दिन नसकेको गुनासो गर्नुभयो ।

यद्धपी अहिले ब्यवासायिक कृर्षिमा युवा आकार्षण बढाउने खालका गतिविधिमा प्राथामिकता दिईएको पाइन्छ । त्यसैकारण वडा तहमा पनि कृर्षिका लागी बढी नै बजेटको ब्यवस्था गरिएको जनप्रतिनिधिहरु बताउँछन ।

-साभार : प्रेम विश्वकर्मा (नेपालगंज) गुडन्युज राष्ट्रिय साप्ताहिक पत्रिकाबाट ।